Mùa mưa bão năm 2025 tại Việt Nam được dự báo sẽ diễn ra với nhiều bất thường, dù số lượng bão lớn có thể không nhiều như năm 2024. Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, mùa bão năm nay bắt đầu từ tháng 6 và kéo dài đến tháng 11, với các đợt mưa lớn tập trung ở miền Bắc từ tháng 6, chuyển dần xuống miền Trung vào cuối năm. Đặc biệt, trong giai đoạn chuyển giao từ trạng thái ENSO trung tính, các cơn bão có thể xuất hiện rải rác với quỹ đạo khó dự đoán, gây nguy cơ cao về lũ lụt và sạt lở đất tại các vùng núi và đồng bằng ven biển. Cơn bão số 1 năm 2025 (Wutip) vừa qua đã để lại những bài học đắt giá về sự cần thiết phải củng cố hạ tầng cảng cá và khu neo đậu tránh trú bão.
Ngành thủy sản Việt Nam từ lâu đã là trụ cột kinh tế, đóng góp khoảng 9,5 tỷ USD kim ngạch xuất khẩu trong năm 2024. Hệ thống cảng cá và khu neo đậu tránh trú bão, được đầu tư chủ yếu từ ngân sách nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ ngư dân khai thác và bảo vệ tài sản trước thiên tai. Tuy nhiên, tình trạng xuống cấp, thiếu bảo trì định kỳ và quản lý lỏng lẻo tại nhiều cảng cá đã làm giảm hiệu quả sử dụng, gây lãng phí nguồn lực và đe dọa an toàn của ngư dân. Văn bản số 3276/BNNMT-TSKN, ban hành ngày 17/6/2025 bởi Bộ Nông nghiệp và Môi trường, là một nỗ lực kịp thời nhằm khắc phục những hạn chế này, đặc biệt sau những thiệt hại từ bão số 1.
Thiệt hại từ cơn bão số 1: Bài học về an toàn hạ tầng
Cơn bão số 1 (Wutip), hình thành ngày 10/6/2025 và đổ bộ vào miền Trung Việt Nam vào ngày 14/6, đã gây thiệt hại đáng kể cho ngành thủy sản. Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo Phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn thành phố Đà Nẵng, 3 tàu cá nhỏ của ngư dân quận Sơn Trà đã bị chìm do sóng lớn khi đang neo đậu gần bờ, tàu Đna-2100-TS bị chìm tại khu vực bến tạm Thọ Quang; tàu Đna-11400-TS bị chìm tại cầu cảng Trạm CT 15; tàu Đna-11342-TS bị chìm tại bãi đá ở Trung tâm phối hợp tìm kiếm, cứ nạn hàng hải khu vực II. Ngoài ra, một tàu cá khác (Đna-91107-TS) bị hỏng máy và được cứu hộ kịp thời tại khu vực tránh trú bão trên đảo Cù Lao Chàm, Quảng Nam. Mặc dù không có thiệt hại về người, nhưng những sự cố này đã phơi bày những điểm hạn chế trong quản lý và vận hành các khu neo đậu, đặc biệt là tại các cảng nhỏ thiếu bảo trì.
Quản lý chặt chẽ tài sản công
Văn bản 3276/BNNMT-TSKN yêu cầu các địa phương tăng cường quản lý tài sản kết cấu hạ tầng cảng cá và khu neo đậu tránh trú bão. Các tỉnh ven biển cần định kỳ rà soát, kiểm kê danh mục tài sản để sử dụng hiệu quả, hạn chế hư hỏng và thất thoát. Việc xây dựng quy chế sử dụng và phân công nhiệm vụ cụ thể cho các tổ chức, cá nhân quản lý cũng được nhấn mạnh, tuân thủ Luật Quản lý, sử dụng tài sản công năm 2017.
Thực tế, nhiều cảng cá tại các tỉnh miền Trung như Quảng Ngãi, Bình Định đang xuống cấp nghiêm trọng do thiếu kinh phí duy tu. Báo cáo năm 2023 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho thấy khoảng 30% cảng cá không được bảo trì định kỳ, dẫn đến bồi lấp luồng lạch và hư hỏng cầu cảng. Văn bản mới nhấn mạnh rằng quản lý chặt chẽ tài sản công không chỉ kéo dài tuổi thọ công trình mà còn giảm thiểu rủi ro cho ngư dân trong mùa bão.
Khuyến khích đầu tư xã hội hóa
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất xây dựng chính sách khuyến khích nhà đầu tư tham gia nạo vét, duy tu cảng cá và khu neo đậu mà không sử dụng ngân sách nhà nước tại các địa phương có điều kiện phù hợp. Việc thu phí dịch vụ sử dụng cảng cá cũng được khuyến khích để tạo nguồn kinh phí duy trì hoạt động và sửa chữa công trình.
HIện việc xã hội hóa đầu tư cảng cá vẫn còn hạn chế, với chỉ khoảng 10% cảng cá có sự tham gia của tư nhân, theo Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản, nguyên nhân là do thiếu cơ chế rõ ràng và lợi ích kinh tế chưa đủ hấp dẫn. Bộ Nông nghiệp và Môi trường kỳ vọng sẽ thúc đẩy các địa phương xây dựng chính sách ưu đãi, như giảm thuế hoặc hỗ trợ pháp lý, để thu hút đầu tư tư nhân.
Bên cạnh việc kêu gọi đầu tư tư nhân, văn bản đề nghị các địa phương bố trí kinh phí từ ngân sách địa phương để duy tu, bảo trì các công trình cảng cá, theo Quyết định 582/QĐ-TTg và Nghị định 98/2025/NĐ-CP. Nhiệm vụ bao gồm sửa chữa, cải tạo, nâng cấp, hoặc xây dựng mới các hạng mục công trình.
Ngân sách trung ương hiện chỉ đáp ứng khoảng 60% nhu cầu đầu tư hạ tầng thủy sản giai đoạn 2021-2025, theo Bộ Tài chính. Do đó, sự chủ động của địa phương là yếu tố then chốt. Các tỉnh như Khánh Hòa, Phú Yên đã đạt kết quả tích cực khi sử dụng ngân sách địa phương để nạo vét luồng lạch và sửa chữa cầu cảng, cải thiện điều kiện hoạt động cho ngư dân.
Văn bản nhấn mạnh công tác duy tu, bảo trì phải được thực hiện thường xuyên, với các nhiệm vụ như hoàn thiện hồ sơ thiết kế, lập kế hoạch và dự toán kinh phí theo Nghị định 06/2021/NĐ-CP. Kiểm tra định kỳ tình trạng công trình, như luồng ra vào, đê chắn sóng, cầu cảng, là yếu tố quan trọng để kịp thời khắc phục hư hỏng.
Những năm qua, đã xảy ra nhiều vụ tai nạn tàu thuyền tại các cảng cá xảy ra do luồng lạch bồi lấp hoặc cầu cảng xuống cấp. Những sự cố này không chỉ gây thiệt hại tài sản mà còn đe dọa tính mạng ngư dân. Duy tu định kỳ, vì vậy, là nhiệm vụ kỹ thuật và nhân văn, liên quan trực tiếp đến sinh kế và an toàn của người dân vùng biển.
Tăng cường duy tu, bảo trì cảng cá và khu neo đậu tránh trú bão không chỉ giải quyết vấn đề kỹ thuật mà còn mang ý nghĩa chiến lược trong phát triển kinh tế biển. Hệ thống cảng cá vận hành hiệu quả sẽ hỗ trợ ngư dân khai thác bền vững, giảm chi phí hậu cần và nâng cao chất lượng sản phẩm xuất khẩu. Các khu neo đậu an toàn sẽ bảo vệ tài sản và tính mạng ngư dân trước biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, đặc biệt khi mùa bão 2025 đang đến gần với nhiều rủi ro tiềm ẩn.
Hải Đăng